به واسطه ارتباط نزدیک بین حیات بشری و شناخت او از کره‌ای که روی آن زندگی می‌کند و ضرورت توسعه علم ژئوفیزیک، اتحادیه بین‌المللی شورای تحقیقات (ICSU) و اتحادیه بین‌المللی علوم (ISU) از جولای1957 تا دسامبر1958 را سال ژئوفیزیک نامیدند و درخواست همکاری جهانی برای توسعه و پیشبرد این علم را کردند.
در راستای تحقق این هدف، در سال1957 میلادی مطابق با 1336 هجری شمسی به پیشنهاد مرحوم پروفسور محمود حسابی و با همت مرحوم دکتر حسین کشی‌افشار مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران پایه‌گذاری شد و شروع به فعالیت کرد. با دکتر فرهنگ احمدی گیوی، رئیس مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، به گفت‌وگو نشسته‌ایم. وی دارای دکتری هواشناسی از دانشگاه ریدینگ انگلستان است.
- آقای دکتر، بفرمایید که مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، در چه حوزه‌هایی فعالیت می‌کند؟ درباره مهم‌ترین اولویت‌های مؤسسه مختصری توضیح دهید.
در این مؤسسه، هم‌اکنون مرکز لرزه‌نگاری کشوری، مرکز مطالعات پیش نشانگرهای زلزله و مرکز تقویم فعالیت می‌کند.
- فعالیت مرکز لرزه‌نگاری چگونه است؟ و در حال حاضر چند ایستگاه لرزه‌نگاری در سراسر کشور مستقر است؟
با ایجاد ایستگاه‌های زلزله‌نگاری از سال1336 هجری شمسی و توسعه آنها تا نیمه اول سال1378، این ایستگاه‌ها به صورت واحدهای تحت پوشش بخش زلزله‌شناسی فعالیت می‌کردند. درنیمه دوم سال1378، به‌دلیل افزایش تعداد ایستگاه‌ها، مرکز زلزله‌نگاری کشوری، به‌طور غیر رسمی تأسیس شد و در محل شبکه لرزه‌نگاری تهران آغاز به کار کرد. ایستگاه‌های لرزه‌نگاری مربوط به مرکز لرزه نگاری کشوری مجهز به لرزه نگارهای کوتاه دوره، باند متوسط، باند پهن و باند بسیار پهن 3مولفه‌ای هستند. مرکز لرزه‌نگاری کشوری دارای حدود 100ایستگاه لرزه‌نگاری رقمی در قالب 17 شبکه لرزه‌نگاری محلی، 4پایگاه لرزه‌نگاری تک‌ایستگاهی و 2ایستگاه درون چاهی است.
- آیا این تعداد، با استانداردهای علمی برابری می‌کند؟
خیر. از نظر استانداردهای علمی، نیاز به 500 ایستگاه لرزه نگاری در کشور است. بنابراین تنها یک پنجم استانداردهای لازم را داریم و به‌دلیل کمبود ایستگاه نمی‌توانیم پوشش لازم و مطلوب را داشته باشیم.
- برای تکمیل ایستگاه‌های لرزه‌نگاری با چه مشکلی مواجه هستید؟
مشکل اصلی کمبود بودجه است و این درحالی است که براساس مصوبه هیات وزیران در سال82، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور موظف شد در بودجه سالانه کل کشور اعتبار ویژه‌ای در قالب برنامه تحقیقاتی و پژوهشی برای مؤسسه پیش‌بینی کند و علاوه برآن، در همان مصوبه آمده است که به منظور پوشش کامل کشور توسط شبکه‌های لرزه‌نگاری و حفظ و تعمیر پایگاه‌های موجود شوراهای برنامه‌ریزی و توسعه استان در سراسر کشور موظفند سالانه از محل اعتبارات در استان مبالغی را به این امر اختصاص دهند.
از سوی دیگر، در مصوبه سال84 نیز مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، به‌عنوان مسئول مدیریت اطلاعات لرزه‌ای کشور تعیین و علاوه براین، تمامی مراکزی که به نحوی دارنده تجهیزات و ایستگاه‌های لرزه‌سنجی و شتاب‌سنجی در کشور هستند موظف شدند اطلاعات و داده‌های تولید شده خود را به صورت برخط در اختیار مؤسسه قرار دهند. به عبارت دیگر، بعد از این مصوبه‌ها، این مسئله به صورت یک وظیفه ملی از طرف هیأت دولت به مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران واگذار شد. اما به‌رغم این امر تا 2سال قبل تنها از طرف دانشگاه تهران آنهم از محل سرانه دانشجویی حمایت می‌شدیم و در حال حاضر نیز کمک استانداری‌ها موردی است. و به همین دلیل در جهت احداث، تعمیر و نگهداری ایستگاه‌ها و حتی حقوق کارمندان به شدت با مشکل مواجه هستیم. در هرحال، تعیین مکان و شدت و عمق زلزله، زمان براست و قطعا وقتی تعداد ایستگاه کم است، برای این پروسه با مشکل بیشتری مواجه خواهیم شد. افزایش تعداد ایستگاه‌ها و تجهیز امکانات مدرن و امکانات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری، زمان را کوتاه می‌کند؛ چرا که تنها درصورت داشتن ایستگاه‌های زیاد می‌توانیم کوچک‌ترین لرزه‌های زمین را ثبت کنیم ولی بدون بودجه امکان این کار را نداریم.
- آیا فعالیت مرکز لرزه‌نگاری کشوری شبانه روزی است؟
علاوه بر مرکز پایش که نقشی اصلی در گزارش رویداد زمین‌لرزه‌های کشور دارد، 16شبکه لرزه‌نگاری به‌صورت 24ساعته در حال انجام وظیفه هستند. به‌طور کلی 18نفر (2نفر در پایش و 16 نفر در شبکه‌های شهرستان) به صورت شبانه‌روزی در حال انجام وظیفه هستند و در کنار این کارشناسان، 18نفر دیگر به صورت آماده به خدمت، برای مواقع اضطراری در نظر گرفته شده‌اند.
- نحوه گزارش زمین‌لرزه‌های کشور چگونه است؟
تمام زمین لرزه‌های بزرگ‌تر از 5/2ریشتر کشور از طریق وب‌سایت مرکز گزارش می‌شود. از سوی دیگر، زمین‌لرزه‌های بزرگ‌تر از 5/3ریشتر توسط نمابر به مراکز ذی‌ربط گزارش می‌شود. همچنین، وقوع زمین‌لرزه‌ها از طریق سامانه پیام کوتاه مرکز به بیش از 300نفر در سراسر کشور اطلاع‌رسانی می‌شود.
- چه تعداد زمین لرزه در کشور در سال 90به ثبت رسیده است؟
ایستگاه‌های مرکز لرزه‌نگاری کشوری، در سال1390 در مجموع حدود 8500زمین‌لرزه در ایران و نواحی هم‌مرز ثبت کرده‌اند. بزرگی این زمین‌لرزه‌ها در محدوده بزرگی 5/5 - 5 /0 بوده است. بزرگی 120زمین‌لرزه از این تعداد، بیشتر از 4 بوده است و 7 زمین لرزه بزرگ‌تر از 5 داشته‌ایم. بزرگ‌ترین زمین‌لرزه کشور در سال1390، زمین‌لرزه 29دی‌ماه نیشابور با بزرگی 5/5 ریشتر بوده است.
- و فعال‌ترین منطقه ایران در سال 91؟
در سال91، فعال‌ترین منطقه ایران، ناحیه مرزی ایران و عراق، حوالی دهلران در استان ایلام بوده که از 91/1/30 تا 91/2/10 شاهد وقوع حدود 164زمین‌لرزه بوده است. از این بین، 23 زمین‌لرزه بزرگ‌تر از 4 و بزرگ‌ترین آنها، زمین‌لرزه‌ای با بزرگی 1/5 در مقیاس امواج درونی زمین بوده است که در روز جمعه، 1اریبهشت 1391 در ساعت 05:51:07 اتفاق افتاده است.
- آقای دکتر امروز که دهم اردیبهشت است، چندبار زمین لرزید؟
از ساعت 7 صبح امروز 91/2/10 تا حدود 12:30ظهر، ایستگاه‌های مرکز لرزه‌نگاری کشوری، 10 زمین‌لرزه در سراسر کشور ثبت کرده‌اند. بزرگ‌ترین آنها، زمین‌لرزه‌ای با بزرگی 3/3 در مقیاس امواج درونی است که در حوالی دهلران در استان ایلام روی داده است.
